چند نکته واجب برای استرداد جهیزیه

چند نکته واجب برای استرداد جهیزیه

سیاهه نویسی خیلی مهم است. چون اگر زمانی شما بخواهید دادخواست استرداد جهیزیه بدهید باید دلیل و مدرکی بابت اینکه جهیزیه شما واقعاً چه چیزهایی بوده داشته باشید. بهترین چیز هم رسیدی است که خود خانواده داماد و جناب داماد به شما میدهد.

اگر سیاهه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این مسأله حکم سند رسمی را پیدا میکند و اعتبار بیشتری خواهد داشت. میتوان امضای زوجه را در دفترخانه گواهی امضا کرد که در صورت بروز اختلاف زوج نتواند نسبت به امضای خود ادعای انکار، جعل و تردید مطرح کند، اما در جامعه ما چنین روالی معمول نیست که زوج را به دفترخانه ببرند و از او گواهی امضا بگیرند، بلکه معمولاً این طور است که فهرستی را مینویسند و از زوج بابت آن امضا میگیرند که این وسایل به عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است. در سیاهه معمولاً توصیف میشود که مثلاً فرش از چه نوعی است؟ ماشینی است یا دستباف؟ چه مارکی دارد و…

نکته مهم دیگر این است که حتماً داماد و چند نفر از خانواده او سیاهه را امضا کنند چون سیاهه بدون امضا به درد هیچکس نمیخورد سیاهه باید حتماً نزد پدر و مادر عروس باشد که جایش امن است. امضای زوج به سیاهه اعتبار میدهد، اما اگر اثر انگشت او در سیاهه درج شود، این موضوع اعتبار سیاهه را بیشتر میکند. بهتر است شهود حداقل دو نفر مرد باشند و از اقوام زوجه نباشند.

هنگام تحویل جهیزیه  به طور دقیق وسایلی که داماد با خود آورده را مشخص کنید چون به دلایلی که بعداً بیان میکنم مهم است بدانیم چه اموالی بعد از ازدواج به دست آمده و چه اموالی را طرفین خودشان آورده اند.

شهود را فراموش نکنیم. فامیل عزیز که اتفاقاً خیلی دوست دارند سر از ریزکاری های ما درآورند و آمار تعداد لیوان های توی کابینت عروس و فرش های کف خانه را داشته باشند. که البته چون می خواهند آن را برای دیگران تعریف کنند آن را حفظ می کنند که برای شهادت در روز مبادا خیلی به درد می خوردند.

بعضی عروس خانم ها ابتکار جالبی دارند. جهیزیه عروس را با روبان صورتی تزئین میکنند که این خودش بسیار به درد می خورد و بهتر میشود اگر به شهود یادآوری کنیم که روباندارها جهیزیه عروس خانم است.

درست است که حفظ و حراست فاکتور خرید کار سختی است اما من یک توصیه به شما دارم حتماً همانطور که از برگه های گارانتی حراست میکنید هوای فاکتورها را هم داشته باشید که بعد از ده پانزده سال همچنان به کار می آید.

در صورتی که خدای نکرده به اختلاف برخوردید و خواستید دادخواست استرداد جهیزیه بدهید حتماً در ستون خواسته علاوه بر استرداد جهیزیه ذکر کنید: صدور قرار تأمین خواسته پیش از ابلاغ که این باعث میشود پیش از اینکه شوهر شما اموال را از خانه خارج کند آنها را توقیف کنید. معمولاً دادورز اموال را در محل توقیف کرده و به خود همسرتان به عنوان امین می سپارد که در این صورت همسرتان امین اموال محسوب شده و هر اتفاقی که برای اموال بیفتد او مسئول است.

مطابق قانون زوج در صورت استفاده درست، نسبت به عین اموال مسئولیت ندارد. مثلاً اگر جهیزیه زنی بر اثر افتادن در هنگام حمل و نقل یا نوسان برق صدمه دید یا اینکه بر اثر مرور زمان مستهلک شد، زوج هیچ مسئولیتی در این خصوص ندارد و نیازی نیست غرامتی به زوجه بدهد.

البته در ماده ۱۱۰۷  قانون مدنی، تهیه اثاث خانه به عهده مرد گذاشته شده و زن اساساً وظیفه ای ندارد جهیزیه ای با خود به خانه همسرش بیاورد و به عنوان اثاث خانه در اختیار مرد قرار دهد، لذا وقتی زن جهیزیه خود را مطالبه کند و بر اساس اقرار مرد، شهادت شهود یا فهرست سیاهه و دیگر دلایل محکمه پسند ثابت شود که زن مقدار و اقلام مشخصی از اثاث البیت را به عنوان جهیزیه به خانه مرد آورده و تحویل مرد داده، هر زمان اراده کند می تواند از زوج این وسایل را پس بگیرد و زوج حق مخالفت ندارد و مکلف است عین این وسایل را متناسب با شأن زوجه به عنوان نفقه برای او فراهم کند. این موضوع هم بستگی به هیچ چیز ندارد و زن حتی در زمانی که خوش و خرم با همسرش زندگی می کند هم می تواند از همسرش جهیزیه خود را مطالبه کند.

نکته جالب دیگر اینکه همسران در مسائل مالی خود استقلال دارند. به همین دلیل جهیزیه نیز مالی است که متعلق به زوجه است و اگر زمانی زن فوت کند، اموالی که از او به جا می ماند به میزان سهم الارث به ورثه تعلق می گیرد. جهیزیه نیز به چنین سرنوشتی دچار می شود. اگر زوج و زوجه صاحب فرزند باشند، یک چهارم اموال به مرد به ارث می رسد و اگر صاحب فرزندی نباشند، یک دوم اموال به مرد به ارث رسیده و بقیه اموال میان سایر وراث تقسیم می شود.

و مورد آخر اینکه اگر زمانی همسرتان بیخبر اموال شما را فروخت می توانید به جرم فروش مال غیر از او شکایت کنید به شرط اینکه اولاً بتوانید ثابت کنید اموال متعلق به خود شماست (از یکی از راههای بالا: ارائه سیاهه یا فاکتور یا شهادت شهود) دوم اینکه ثابت کنید شوهرتان آن را فروخته و نه دیگری و نکته مهم دیگر در خصوص شکایت کیفری این است که اگر شوهر شما تبرئه شود امکان دارد علیه شما شکایت افترا کند.

پرسش ها و پاسخ های دعوای استرداد جهیزیه

۱- آیا زن قبل از طلاق می تواند جهیزیه خود را مسترد کند؟

پاسخ: بله زن هر زمانی که بخواهد می تواند برای استرداد جهیزیه خود علیه مرد اقدام به طرح دعوا نماید.

۲- در صورت استرداد جهیزیه توسط زن و بردن آن به خانه پدری اش و ترک زندگی مشترک، تکلیف مرد چیست؟

پاسخ: اگر زن با استرداد جهیزیه، منزل مشترک را نیز ترک نمود، مرد فورا باید ضمن تهیه وسایل و اثاثیه لازم و قرار دادن آن در منزل مشترک که مهیای زندگی زناشویی باشد، نسبت به تنظیم دادخواست الزام به تمکین علیه زن در دادگاه خانواده اقدام و از طریق دادگاه خانواده مبادرت به طرح دعوا نماید.

۳- در صورتی که در زمان ازدواج لیست سیاهه میان طرفین تنظیم نشده باشد، زن چگونه می تواند جهیزیه خود را استرداد کند؟

پاسخ: چنانچه لیست سیاهه جهیزیه تنظیم نشده و یا از بین رفته و یا مفقود شده باشد، زوجه می تواند ضمن ارائه فاکتور وسایل و یا استشهادیه شهود و ذکر وسایل و اثاثیه ای که به خانه شوهر برده است، مالکیت خود را ثابت و با رای دادگاه نسبت به استرداد و بازگرداندن آنها اقدام کند.

۴- اگر مرد وسایل و جهیزیه را به نحوی از منزل مشترک خارج کند تکلیف چیست؟

پاسخ: مرد حق خروج جهیزیه و وسایل متعلق به زن را از منزل مشترک ندارد مگر با رضایت او. بنابراین اگر ثابت شود مرد آنها را بدون اطلاع زن خارج کرده و به جای دیگری منتقل نموده، در صورت موجود بودن زن می تواند تقاضای استرداد آنها را نماید و اگر تلف و یا خراب شود، مرد ضامن جبران خسارت آنها است.

5- آیا زن می تواند وقتی که مرد در خانه حضور ندارد، جهیزیه را شخصا یا با همکاری خانواده اش از منزل شوهر خارج کند؟

پاسخ: اگر وسایل و اثاثیه جز جهیزیه بوده و مالکیت آن قابل اثبات باشد، بله زن می تواند حتی در غیاب مرد جهیزیه را از منزل مشترک خارج کند و مرد نمیتواند هیچ ادعایی از جمله سرقت داشته باشد.

۶- اگر مرد وسایلی را که متعلق به زن و جزء جهیزیه او بوده را بفروشد تحت چه عنوانی می توان علیه او طرح دعوا نمود؟

پاسخ: از آنجایی که اموال و جهیزیه زن با رضایت زن برای انتفاع و استفاده مشترک به خانه مرد برده شده بنابراین ید مردید امانی نیست و نمی توان علیه او دعوای خیانت در امانت کرد و صرفا میتوان از طریق حقوقی مرد را ملزم به جبران خسارت و پرداخت قیمت جهیزیه نمود.

۷- مرجع صالح برای دعوای استرداد جهیزیه کجاست؟

پاسخ: تا ۲۰ میلیون تومان شورای حل اختلاف محل اقامت مرد و اگر ارزش جهیزیه بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد در دادگاه خانواده محل اقامت مرد قابل طرح و رسیدگی است.

۸- در مواردی که زن تقاضای طلاق دارد، آیا دادگاه می تواند مرد را به پرداخت جهیزیه نیز محکوم کند؟

پاسخ: خیر بلکه باید علاوه بر دادخواست طلاق، دادخواست استرداد جهیزیه را با پرداخت هزینه دادرسی دعاوی مالی نیز علیه مرد طرح نماید والا دادگاه نمی تواند در ضمن طلاق به موضوع حقوق مالی زن از جمله جهیزیه تصمیم گیری کند مگر این که زن آنها را بخشیده باشد یا قبلا استرداد کرده باشد که در رای قید میشود.

۹- آیا زن مکلف به بردن جهیزیه به منزل شوهر است؟

پاسخ: خیر زیرا در قانون مدنی چنین تکلیفی برای زن یا خانواده زن قرار داده نشده و آنچه که به عنوان جهیزیه از سوی زن به خانه شوهر برده می شود بر حسب عرف و رسم و فرهنگ ایرانی است و اگر زن جهیزیه ای به خانه شوهر نبرد باز هم شوهر مکلف است همه وسایل ضروری و موردنیاز زندگی مشترک را از باب انفاق طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی تهیه و تامین کند. و در غیر این صورت زن می تواند علیه مرد اقدام به طرح دعوای الزام به پرداخت نفقه نماید.

۱۰- آیا در صورت فوت زن، پدر زن حق استرداد جهیزیه را دارد؟

پاسخ: در صورت بروز اختلاف با توجه به این که جهیزیه از طرف پدر زن به دخترش هبه شده و مالکیت آن به دخترش منتقل شده است لذا پس از فوت زن اموالش جزء ترکه و اموال باقی مانده از زن بوده و به ارث می رسد و هر یک از ورثه اعم از پدر و مادر زن و همسرش به میزان سهم قانونی از آن ارث می برند.

 بردن جهیزیه بدون اجازه شوهر

بر طبق آنچه گفته شد زن مالک جهیزیه است و با توجه به این که وظیفه قانونی برای آوردن یا نگه داشتن جهیزیه ندارد می تواند هر موقع که بخواهد آن را مسترد نماید و نیازی به اجازه شوهر نیست فقط توجه داشته باشید اگر تمایل به این کار داشتید، فقط آنچه در لیست جهیزیه شماست و آن را خریداری کرده اید، بدون اجازه شوهر از خانه خارج کنید.

تجربه وکالت وکلای پارسای نشان می دهد که اکثر قریب به اتفاق شکایت های سرقت که مرد از زن در مورد بردن اثاثیه منزل می کند به دلیل نبود عنصر معنوی جرم و یا عنصر معنوی (سوء نیت) به نتیجه مطلوب مرد نمی رسد.

توصیه می کنیم اگر بدون مجوز دادگاه می خواهید جهیزیه را مسترد نمایید بهتر است چند نفر از همسایگان را شاهد بگیرید که چه اقلامی و وسایلی را از منزل خارج می کنید.

مسئولیت مرد در جهیزیه چیست؟

معمولا زن در شروع زندگی مشترک، اموالی را به عنوان جهیزیه به خانه شوهر می‌برد و پرسشی که معمولا در خصوص جهیزیه مطرح می‌شود، این است که مسئولیت مرد در جهیزیه چیست

آیا میتوان مرد (شوهر) را در حکم امین دانست ؟

آیا میتوان در شرایطی که مرد جهیزیه را تصاحب کرده است، به جرم خیانت در امانت از او شکایت کرد؟

به این پرسش به دو گونه باید پاسخ داد؛ اگر به صورت خشک به قوانین نگاه شود، می‌توان زوج را مشمول این جرم دانست. این در حالی است که اگر از دید عرفی به موضوع نگاه کرده و قواعد شراکت را در خصوص جهیزیه‌ای که زن به منزل شوهر می‌برد، جاری بدانیم، نمی‌توان پاسخ قاطعی به این پرسش داد.

دیوان عالی کشور در آرای خود احکام متفاوتی در این مورد صادر کرده و در برخی موارد شریک را مشمول این جرم دانسته است و در مواردی نیز خیر!

به نظر می‌رسد که نمی‌توان زوج را به جرم خیانت در امانت محکوم کرد. حتی اگر به نقص یا تلف اموال جهیزیه اقدام کرده باشد. چرا که جرم خیانت در امانت مختص به اعمالی است که در آن استرداد اموال پیش‌بینی شده باشد. در حالی که در خصوص جهیزیه به نظر می‌رسد باید توافقی میان صاحب مال یعنی زوجه و امین یعنی زوج مبنی بر استرداد جهیزیه ، چه به صورت صریح و چه به صورت ضمنی وجود داشته باشد و چون ذات عقد ازدواج مبنی بر تفاهم و توافق برای ادامه زندگی مشترک است، بعید به نظر می‌رسد در حین عقد ازدواج و شروع زندگی مشترک زوجه استرداد جهیزیه را شرط کرده باشد.

در زمانی که زوجه جهیزیه را به منزل مشترک می‌آورد، چون هدف ادامه زندگی است هیچ پیش ‌زمینه‌ای برای استرداد جهیزیه وجود ندارد، در نتیجه چون جرم خیانت در امانت مختص به اعمالی است که استرداد در آنها شرط است، بعید به نظر می‌رسد زوج را بتوان به این جرم محکوم کرد. به معنای واضح‌تر شرط استرداد جهیزیه باید وجود داشته باشد و اگر نباشد، جرم صورت نپذیرفته است؛ بنابراین از آنجایی که در زمان ازدواج شرط استرداد جهزیه وجود ندارد، این جرم صورت نمی‌پذیرد.

در ماده ۶۷۴ کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی مقرر شده است که «هرگاه اموال منقول یا غیر‌منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده باشد که اشیا مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده است، آنها را به ضرر مالکان یا متصرفان آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»

بر اساس این ماده که رکن قانونی جرم خیانت در امانت است، می‌توان گفت که رکن مادی این جرم، استعمال، تصاحب، اتلاف یا مفقودی اموال مزبور است.

ماده ۶۱۷ قانون مدنی نیز در خصوص عقد ودیعه این‌گونه بیان کرده است که امین نمی‌تواند غیر از جهت حفاظت، تصرفی در ودیعه کند یا به نحوی از انحا از آن منتفع شود مگر با اجازه صریح یا ضمنی امانت‌گذار و در غیر این صورت ضامن است.

در نتیجه زمانی که زوجه، زوج را از استفاده ممنوع می‌کند، هرگونه استفاده‌ای از آن استعمال محسوب می‌شود. البته شرایط سوءنیت او در این موارد باید لحاظ شده و مورد توجه قرار گیرد.

استرداد جهیزیه چیست؟

استرداد جهیزیه با سیاهه

لیست اقلام جهیزیه یا همان سیاهه از دیر باز در کشورمان رایج بوده است و نمونه های خطی قدیمی به کرات دیده شده است بهتر است اگر تمایل به داشتن سیاهه دارید فهرستی کامل از جهیزیه با جزئیات آن تهیه کنید و پس از استقرار در خانه شوهر از وی امضاء اخذ کنید که این اقلام به منزل وی آورده شده است. همانطور که گفته شد جزئیات اقلام خصوصا وسایل گران را بنویسید مثلا اگر یخچال است از چه کارخانه است و چه مشخصاتی دارد یا اگر فرش است ماشینی یا دست بافت است و اگر دست بافت است با چه مشخصاتی، لزومی به امضاء شاهد ذیل سیاهه (فهرست جهیزیه) نیست اگر چه بودن امضاء شهودی امین خالی از فایده نیست.

استرداد جهیزیه یا بردن جهیزیه آسان است و معمولا مشکلی در این خصوص وجود ندارد. زن می تواند از طریق دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف استرداد جهیزیه به استناد سیاهه دادخواست تقدیم کند.

نکته حائز اهمیت این است که در نقاط مختلف ایران رسم بر این است که بعضی از اقلام جهیزیه توسط شوهر خریداری می شود و در عمل در فهرست جهیزیه نوشته می شود. اما در هنگام استرداد جهیزیه اگر شوهر بتواند ثابت کند که این چند وسیله منزل را او خریداری کرده است. زن دیگر نمی تواند آن ها را جزء لیست جهیزیه مسترد نماید به عبارت دیگر شوهر آن وسایل را به عنوان کمک به جهیزیه خریداری کرده است که در زندگی مشترک استفاده شود نه این که زن آن ها استرداد نماید و او دوباره مجبور باشد همان ها را خریداری کند؟!

نکته دوم که دارای اهمیت است این که در بعضی سیاهه ها مشاهده شده است طلاهای عروس (زوجه) را با قید گرم به عنوان بخشی از جهیزیه گنجانده اند. همانطور که می دانید و در تعریف جهیزیه نیز گفته شد جهیزیه اموال و وسایلی است که در زندگی مشترک استفاده می شود و لذا طلاهای زوجه متعلق به او و در تصرف اوست و مرد استفاده ای از آن ها ندارد و عرفا جزء جهیزیه محسوب نمی گردد. در مواردی دیده شده است که زن به استناد لیست سیاهه جهیزیه که مرد امضاء کرده است و در آن طلا ذکر شده است دادخواست استرداد طلاها را تقدیم دادگاه کرده است. باید توجه داشت که در فرض هم زوجه طلاها را با خود به منزل شوهر آورده باشد در تصرف خود او بوده است زیرا در مجالس، مهمانی های روزمره استفاده می کرده است مگر این که مدعی باشد در طول زندگی زوج آن ها را برداشته است که از مقوله استرداد جهیزیه خارج است و به فراخور حال زن می تواند با اثبات آن شکایت کیفری یا حقوقی کند.

هزینه استرداد جهیزیه

اگر زوج در زمان استرداد جهیزیه اموال را تخریب نماید و یا قبل از استرداد جهیزیه اموال زوجه را به هر شکلی تخریب نماید یا بدون اجازه زوجه به فروش برساند،با توجه به اینکه اموال در منزل زوج به صورت امانی بوده و زوج تنها حق انتفاع از اموال را داشته و برای استفاده زوج بوده است بنابراین با فروش و تعدی و تخریب زوج نسبت به اموال،زوجه می تواند شکایت کیفری فروش مال غیر،خیانت در امانت و تخریب اموال را مطرح نماید و با ارائه دلایل محکم از جمله گزارش کلانتری و شهادت شهود و فاکتور خرید،زوج را به تهیه عین،مثل یا قیمت اموال به انضمام خسارات محکوم نماید.

اجرای حکم استرداد جهیزیه

زمانی که دادخواست استرداد جهیزیه مطرح می گردد بهتر است همزمان تأمین خواسته نیز درخواست گردد تا سریعتر اموال زوجه مسترد گردد و مورد تخریب قرار نگیرد. در زمان اجرای حکم قطعی استرداد جهیزیه یا اجرای حکم تأمین خواسته،دادورز اجرا ابتدا فردی را به عنوان امین اموال تعیین می نماید که امین می تواند از اقوام زوجه باشند و در مرحله بعد نامه ای به کلانتری نزدیک محلی که اموال زوجه در آنجا می باشد ارسال می نماید و زوجه با در دست داشتن نامه کلانتری به کلانتری مربوطه رفته تا با همراهی یکی از مأموران کلانتری به محل اموال مراجعه نمایند و کلیه جهیزیه را مسترد می نمایند.استرداد جهیزیه در صورتجلسه کلانتری قید می شود و طرفین صورتجلسه و لیست جهیزیه را امضاء می نمایند اما اگر زوج مانع اجرای حکم گردد مأمور کلانتری موظف است گزارش نموده تا به صورت قانونی برخورد گردد.